دیدگاه: برنامه ششم توسعه و نقش داروسازان ایران در افق 1404 – سندیکای صاحبان صنایع داروهای انسانی ایران

داروسازی در ایران به نسبت کشورهای همجوار جغرافیایی خود پیشرفت خوبی کرده است. پس از پیروزی انقلاب اسلامی دولت توجه ویژه‌ای به صنعت داروسازی داشته است . اعتمادی که دولت به داروسازان جوان و بعضا داروسازان با تجربه کار در شرکت‌های چند ملیتی در سال‌های میانی دهه شصت هجری شمسی مبذول داشت منجر به آن شد که ایران را بتوان در دهه هفتاد هجری شمسی و دهه ۹۰ میلادی از کشورهای پیشرو در اجرایی نمودن نظام تولید ژنریک داروها دانست. عنوانی که سازمان جهانی بهداشت نیز بر آن صحه گذاشت. ایران موفق شد با اجرایی کردن نظام ژنریک در تولید، عرضه و حمایت بیمه‌ای از داروهای ژنریک دسترسی آحاد جامعه را در اقصی نقاط کشور فراهم سازد. با اجرای این سیاست دانش فرمولاسیون اشکال دارویی در انواع مختلف خوراکی ، تزریقی، موضعی و … در ایران بومی شد و دستیابی به فناوری تولید این داروها ممکن. به موازات این اقدامات تمرکز بر دستیابی به دانش تولید مواد اولیه دارویی در همان سال‌های میانی دهه شصت هجری شمسی شرایطی را فراهم نمود که ایران به باشگاه تولیدکنندگان مواد اولیه دارویی نیز ملحق شود تا جایی که امروز بیش از نیمی از مواد اولیه دارویی مورد نیاز صنایع داروسازی کشور توسط تولیدکنندگان داخلی تامین می‌شود. توجه به علوم نوین داروسازی نظیر بیوتکنولوژی دارویی نیز از آغازین سال‌های دهه هفتاد هجری شمسی نیز نشان از عمق توجه برنامه‌ریزان کشور به حوزه داروسازی بود. اقدام به تربیت محققان بیوتکنولوژی در حیطه‌های مختلف از طریق اعزام دانشجو به خارج از کشور و تقویت زیر ساخت‌های داخل کشور منجر به آن شد که امروز ایران بتواند یکی از کشورهای پیشرو در صنعت تولید محصولات بیوسیمیلار باشد. این دستاوردها را می‌توان حاصل نگرش سیاست‌گذاران و برنامه‌ریزان دهه‌های شصت و هفتاد و تا حدی دهه هشتاد هجری شمسی دانست. ایران از گذر دغدغه تامین دارو برای مردم خود عبور کرده است . مطالعه آمارهای مصرف دارو در سال ۱۳۹۴ نشان می دهد ۹۸ درصد نیاز داروی کشور توسط تولید کنندگان داخلی تامین شده و تنها دو درصد از نیاز دارویی ایران توسط واردات تامین شده است. نکته قابل تامل آن است که ارزش ریالی این دو درصد حدود ۳۰ درصد بازار بوده است. این بدان معنی است که اولا داروهایی که در ایران تولید می شوند ،‌ خیلی ارزانتر از داروهای وارداتی به فروش می رسد وبه عبارتی نظام قیمت‌گذاری باعث ارزان تر بودن داروهای تولید داخل گردیده است . ثانیا داروهایی که وارد می شوند گاهی ۱۵ تا ۲۰ برابر گرانتر از داروهای تولید داخل هستند که این موضوع نیز بیانگر شکاف تکنولوژیک و تفاوت در نظام قیمت‌گذاری داروهای تولید داخل و وارداتی است .

نکته مهم در این فرایند آن است که شرکت‌هایی که ۹۸ درصد نیاز مردم ایران را تامین کرده‌اند عبارتند از شرکت‌هایی که از نظر سطح دانش وفن آوری صنعتی شده تفاوت چندانی با هم ندارند. به عبارت دیگر فن آوری داروسازی ایران بومی شده و این صنعت امروز قادر است بسیار بیش از آنکه بازار ایران به آن نیاز دارد دارو تولید کند. آمارها نشان می‌دهد که متوسط اشغال خطوط تولید (بطور میانگین) در ایران حدود ۵۰-۶۰ درصد است. این در حالی است که چندین شرکت جدید داروسازی با ظرفیت تولید بسیار بالا و با ماشین آلات روز دنیا به زودی به چرخه تولید اضافه وتوان تولید دارو در ایران از این هم فراتر خواهد رفت. صنعتی که بومی شده است و باید به بزرگتر کردن بازار خود بیاندیشد.

ایران در منطقه ای واقع شده است که جمعیتی بالغ بر ۵۰۰ میلیون نفر فاقد صنعت داروسازی هستند و چنانچه بخواهند در این صنعت نام ونشانی جستجو کنند حداقل به ۱۰-۲۰ سال زمان نیاز دارند. صنعتگران داروسازی ما حداقل ده سال و بلکه کمتر از آن فرصت دارند تا به تصاحب بازارهای آماده در جوار خود اقدام کنند. بازارهایی که قبل از ما توسط هندی‌ها و چینی‌ها هدف گذاری شده‌اند، لیکن به دلیل آنکه عملکرد کشورهای مذکور از نظر کیفی مطلوب نبوده است ،‌ همچنان فرصت برای شرکت‌های ایران فراهم است . بازار ۵۰۰ میلیون نفری کشورهای شمال ایران(روسیه و..) ، عراق و دیگر کشورهای شرق مدیترانه فرصت مغتنمی برای صنعت داروسازی ما است. از همین روی راهبرد سیاست‌گذاران ما در آینده باید بر تربیت نیروهای انسانی در حیطه‌های بازرگانی خارجی(داروسازی)، بازاریابی با رویکرد صادرات ، مدیریت سرمایه‌گذاری به خصوص در بازارهای هدف بپردازد، و همچنین بر توسعه زیر ساخت‌های خدمات داروسازی در بخش‌های بالینی و سرپایی متمرکز گردد. حیطه‌هایی که در گذشته به نحو مطلوب به آنها توجه نشده است. بنابراین دانشکده‌های داروسازی ما باید در سال‌های آتی به رشته‌های تحصیلی بین رشته‌ای همانند مدیریت بازرگانی ، مدیریت تکنولوژی و … توجه بیشتری داشته باشند. به عبارت دیگر مدل کسب و کار در حیطه داروسازی باید دچار تغییر ملموسی گردد. مدل کسب وکار از درون گرایی باید به برون‌گرایی تغییر یابد. همچنین انتظار می‌رود آموزش و تحقیقات در علوم دارویی نیز تحول به روز شدن را متناسب با تحولات علوم بیولوژیک و داروسازی تجربه کند. به یقین فن آوری‌های دارویی در آینده نه چندان دور متاثر از سایر علوم همچون علوم الکترونیک ، فیزیک ذرات (نانو و…) ، الکترومکانیک، علوم کامپیوترو…. خواهد بود. خبر آزمایش دیژتیال آسپرین را می‌توان خبری امید بخش از بکارگیری انرژی‌های برون تن برای اعمال تغییرات در درون بدن دانست. خبری که نوید بکارگیری تکنولوژی‌های دیگر را در داروسازی و اثر بخش تر کردن داروهای شیمیایی و بیولوژیک می‌دهد. اگر امروز در حوزه تولید محصولات بیوسیمیلار پیشتازی را در منطقه داریم و حرفی برای زدن در سال ۲۰۱۶ میلادی به آن دلیل است که در سال ۱۹۹۵ یعنی بیش از ۲۰ سال قبل سیاستگذاران و برنامه‌ریزان برای برخورداری از دانش کاربردی شده در این حیطه تدبیر لازم را به خرج داده بودند. سوالی که امروز در پیش روی ما قرار دارد آن است که حوزه هایی که ما باید برای ۱۵ سال دیگر در آن حیطه‌ها دانش ومهارت کافی را داشته باشیم تا داروسازی کشور را همچنان پیشگام بدانیم کدامند؟ اگر امروز بیش از نیمی از دانشمندان برتر کشور در رشته‌های شیمی و داروسازی تحقیق می‌کنند و تقریبا نیمی از تولید علم کشور در حیطه‌های پزشکی ، داروسازی و شیمی رقم می‌خورد پرسشی که در پیش روی ما قرار دارد آن است که آیا در حوزه فن آوری که پل ارتباطی بین علوم جدید و صنعت است نیز اینگونه برنامه ریزی و هدف‌گذاری شده است یا خیر ؟ حوزه ای که به اعتقاد نگارنده آثار آن در سال‌های ۲۰۲۰ میلادی به بعد نمایان خواهد شد. غفلت از توسعه فن آوری و تبدیل فن آوری‌های نوین به محصولات بازار محور(داخلی و خارجی) حوزه ای است که آثار مخرب کم توجهی به آن را در سال‌های آینده شاهد خواهیم بود. اگر چه باید اذعان داشت که سال‌های پایانی دهه هفتاد میلادی با استقرار اولین مراکز رشد و پارک‌های علم وفن آوری در دانشگاه‌های صنعتی اصفهان، شریف ، تهران وعلوم پزشکی تهران و … گام‌هایی برداشته شد، لکن به دلیل توجه ناکافی به آن می‌توان عمق شکاف تکنولوژی را در صنعت داروسازی بومی و سنتی شده ایران با دنیای صنعتی تحقیق محور مشاهده کرد. آنچه ضرورت دارد توجه خاص دولتمردان و سیاست‌گذاران در مجلس شورای اسلامی ملحوظ نمودن این نگرش راهبردی در الزامات برنامه ششم توسعه است.

به نظر بنده برنامه ششم توسعه می‌تواند برنامه‌ای برای جهش فنآوری بازار محور در ایران باشد. در ایران، صنعت داروسازی سنتی و زیست فن آوری داروسازی به حق بومی شده است. این صنعت باید با حمایت‌های حاکمیتی برون گرا و فرامرزی شود. به موازات آن باید در مدل کسب و کار در داروسازی ایران تغییرات بنیادی داده شود. نقش رشته‌های دیگر (علوم مدیریت، اقتصاد ، الکترومکانیک و…) و به تبع آن شاخه خدمات دارویی و پزشکی مورد توجه خاص قرار گیرد. مشارکت با شرکت‌های بزرگ دنیا در کشف مولکول‌های جدید و… اقدام‌هایی است که باید از هم اکنون به فکر اجرایی شدن آنها باشیم. امید می رود برنامه ریزان و مسولان تدوین برنامه ششم توسعه به این مهم توجه خاص داشته باشند.

دکتر عباس کبریایی‌زاده استاد و مدیر گروه اقتصاد ومدیریت دارو دانشکده داروسازی دانشگاه تهران و رییس سندیکای صاحبان صنایع داروسازی

سندیکای صاحبان صنایع داروهای انسانی ایران

دیدگاه: برنامه ششم توسعه و نقش داروسازان ایران در افق ۱۴۰۴

برگزاری نشست تخصصی ایران و لهستان

مدیر کل آزمایشگاه های مرجع سازمان غذا و دارو عنوان کرد؛ شرط استفاده از مکمل ها برای ورزشکاران المپیکی

رییس سندیکای صاحبان صنایع داروهای انسانی ایران تاکید کرد: سندیکا؛ بازوی سازمان غذا و دارو در تصمیم‌گیری‌ها