الناز دیمان– پیشرفت و توسعۀ صنعت داروسازی در کشور مدیون داروسازانی است که کارشان را با هدف خدمت‌رسانی آغاز کرده‌اند و انگیزه‌شان اعتلای دانش داروسازی و خودکفایی در زمینۀ تولید داروی باکیفیت بوده است. دکتر کمال لطفی احمدی از اولین دانش‌آموختگان رشتۀ داروسازی در کشور است و پس از فارغ‌التحصیلی به‌صورت جدی در صنعت داروسازی فعالیت داشته و مشاور بسیاری از کارخانه‌ها و شرکت‌های داروسازی بوده است. همچنین دکتر لطفی به‌تازگی کتاب تاریخچۀ صنعت داروسازی ایران را به نگارش درآورده که در آن به تاریخچۀ ورود علم داروسازی جدید به کشور، احداث کارخانه‌های داروسازی، چشم‌اندازهای این صنعت و… پرداخته شده است.
با این داروساز پیشکسوت گفت‌گویی داشته‌ایم که در ادامه می‌خوانید.
آقای دکتر لطفی، در زمان ورود شما به دانشگاه، رشتۀ داروسازی در میان رشته‌های پزشکی و غیرپزشکی رشته‌ای کمتر شناخته شده بود و شاید کمتر کسی نام آن را شنیده بود. چطور شد این رشتۀ تحصیلی را شناخته و آن را برای ادامه‌تحصیل انتخاب کردید؟
من همواره به صنعت علاقه داشتم و وقتی تحقیق کردم، متوجه شدم داروسازی یک صنعت است. صنعتی که در آن علم پزشکی دخیل است و بیماران با آن درمان می‌شود. این رشته همان زمان برایم مهم شد؛ چراکه متوجه شدم این صنعت کاملاً حیاتی است و جان انسان‌ها به آن بستگی دارد. می‌دانستم اگر در این رشته فعالیت کرده و موفق شوم، می‌توانم خدمت بزرگی به هم‌وطنانم داشته باشم. به همین دلیل در کنکور شرکت کرده و رشتۀ داروسازی را انتخاب کردم. بلافاصله بعد از آنکه فارغ‌التحصیل شدم، شرکت «داروپخش» احداث شد و برای استخدام آگهی داد و من به همراه چهار نفر از داروسازان جوان در این شرکت مشغول به کار شدیم و به لطف خدا راه برای کمک به صنعت داروسازی روبه‌رویم باز شد.
چند سال است در حیطۀ صنعت دارو مشغول به فعالیت هستید؟
پس از فارغ‌التحصیلی از دانشگاه علوم‌پزشکی تهران در سال ۱۳۳۵، من و تعداد دیگری از دانشجویان از طرف شرکت «داروپخش» به انگلستان اعزام شدیم. این دوره جهت یادگیری داروسازی صنعتی بود. ما در کارخانه‌های انگلیس آموزش‌های لازم را دیده و تولید انواع اشکال دارویی را یاد گرفتیم.
مهم‌ترین تفاوت شرایط تحصیلی شما با شرایط فعلی تحصیلی در رشتۀ داروسازی چیست؟
هرکدام ویژگی‌های خود را دارند. پیشرفت در رشتۀ داروسازی بسیار زیاد بوده و قابل قیاس با دورۀ ما نیست. کتب درسی و آموزشی در این رشته کاملاً به‌روز شده و رو به تکامل است. درحال حاضر واحدهای درسی بیشتر از سابق شده است و حتی به‌نظر من سنگین است.
اما به‌نظرم مهم‌ترین تفاوت این است که در آن دوران ما نگاهی جدی‌تر به داروسازی داشتیم. ما خیلی مسئولیت‌پذیر بودیم و هدفمان حقیقتاً خدمت به جامعه بود. در حال حاضر مدرک‌گرایی بیشتر شده است. دانش‌آموختگان ما باید روحیۀ خدمت‌رسانی را در خود تقویت کنند و انگیزۀ اصلی‌شان ارتقای علم داروسازی، کمک به بشریت و آموختن هرچه بیشتر باشد. دانشجویان نباید تصور کنند با رسیدن به مدرک کار تمام شده است. از من به این عزیزان نصیحت که دریافت مدرک، تازه ابتدای کار است و باید تلاششان چندین برابر شود. دانشجویان باید به مسائل تجربی بهای بالایی بدهند؛ زیرا بخش بزرگی از رشتۀ داروسازی به کسب تجربه برمی‌گردد. دانشجویان باید بدانند علم‌آموزی در این رشته تمامی ندارد.
وضعیت فعلی صنعت داروسازی کشور را چطور ارزیابی می‌کنید؟
داروسازی ما یکی از بهترین و پیشرفته‌ترین صنایع در کشور است. ما از نظر پژوهشی و فرمولاسیون و رسیدن به مرحلۀ خودکفایی پیشرفت بسیاری داشته‌ایم. صنعت داروسازی ما در حال حاضر این توانمندی را دارد که به همۀ کشورها دارو صادر کند. البته همین حالا هم صادرات خوبی داریم؛ اما من به‌شخصه راضی نیستم؛ چراکه می‌دانم قابلیت‌های بسیار بیشتری در زمینۀ صادرات دارو داریم. داروهای ما باید به قلب اروپا صادر شوند. سال‌های گذشته به اروپای شرقی، آمریکا و حتی انگلستان صادرات داشته‌ایم؛ اما این‌ها کافی نیستند و باید شرکت‌های داروسازی ما بیش‌ازپیش مجهز شده و تیم‌های علمی تشکیل داده و این تیم‌ها برای معرفی صنعت داروسازی‌مان روانۀ کشورهای پیشرفتۀ اروپایی شوند. باید صنعت داروسازی ما در کل دنیا تبلیغ شود. داروهای ما این قابلیت را دارند که پزشکان سراسر دنیا آن‌ها را نسخه کنند. تمامی مقررات جهانی در صنعت داروسازی در کشورمان انجام می‌شوند و داروهایمان از نظر کیفی کاملاً قابل‌مقایسه با نمونه‌های مشابه خارجی هستند. دستورات جهانی و جزئیات به ما ابلاغ می‌شوند و ما نیز طبق این معیارها و ضوابط، کارها را جلو می‌بریم. من مستقیماً با این مسئله درگیر بوده‌ام و می‌دانم تمامی پروژه‌هایی که در کشور پیش رفته، کاملاً بر اساس معیارها و قوانین بین‌المللی بوده است.
صنعت داروسازی ما به مرحله‌ای رسیده است که پایه‌ها و ریشه‌های لازم برای جهش نوین را دارد. این جهش قطعاً ورود به بازارهای جهانی است. باید مدیران ما در این راستا قدم برداشته و به‌طور جدی تلاش کنند. همان‌طور که گفتم باید تیم‌های علمی روانۀ اروپا شوند. بنده در یکی از کارخانه‌ها که در تمامی مراحل احداث آن تا مرحله تولید دارو و فروش حضور داشتم، به این مرحله رسیدیم و با اعزام تیم‌های علمی توانستیم بازارهای خوبی در دنیا پیدا کنیم. ما حتی شکل داروها و نوع بسته‌بندی آن‌ها را تغییر دادیم تا با ذائقّ جهانی هماهنگ‌تر شود. ما ویزیتورهای توانمندمان را راهی کشورهای پیشرفته اروپایی کردیم و موفق شدیم صادراتی مطلوب داشته باشیم. این کار غیرممکن نیست و قبلاً نیز به سرانجام رسیده و باید بسیار بیش از این‌ها موردتوجه قرار بگیرد.
گره اصلی و چالش ما در این زمینه در سطح مدیریتی است نه علمی و تولیدی. مدیران باید عزم و اراده داشته باشند و در این زمینه تلاش کنند. تا وقتی‌که یک جا بنشینیم، اتفاقی نخواهد افتاد. باید پابه‌پای رقبای خارجی برای تسخیر بازارهای جهانی تلاش کنیم. راه مشخص است و حتی پیش‌تر طی شده و فقط باید ادامه پیدا کند.
چشم‌اندازتان برای آیندۀ صنعت داروسازی در کشور چیست؟
در آخرین بخش کتابم با عنوان تاریخچۀ صنعت داروسازی ایران فصلی وجود دارد که در آن با امیدواری تمام درمورد آیندۀ صنعت داروسازی نوشته‌‌ام. معتقدم و می‌دانم همت مدیران ما بالاست و اگر تلاش لازم را داشته باشند، قطعاً در بازارهای جهانی حرف‌هایی برای گفتن خواهیم داشت. اگر ارادۀ مدیران و حمایت‌های دولت به اندازه کافی باشد، داروسازی ما به مرحله‌ای خواهد رسید که جزو منابع ارزی ارزشمندمان باشد. اگر صنعت داروسازی‌مان شکوفا شود، می‌توانیم ده‌ها برابر صنعت نفت درآمد ارزی داشته باشیم، با این تفاوت که نفت روزی به اتمام خواهد رسید؛ اما داروسازی روزبه‌روز پیشرفت بیشتری خواهد داشت.
به‌نظرتان چه مقطعی از صنعت داروسازی کشور را می‌توانیم دوران طلایی نام ببریم؟
نمی‌توانم به یک دوره اشاره کنم؛ چراکه چندین مقطع طللایی در دوران داروسازی داشته‌ایم. اولین مقطع مربوط می‌شود به اقدام دانش‌آموختگان داروسازی دانشگاه تهران که باید داروسازی نوین را در کشور بنیان‌گذاری می‌کردند و این مهم را به سرانجام رساندند. در آن زمان ما هیچ‌چیز از صنعت داروسازی در کشور نداشتیم و باید با دست خالی کار را شروع می‌کردند. آن‌ها واحدهای داروسازی را احداث کردند و موفق شدند مقداری از نیاز دارویی کشور را برطرف کنند. نمونۀ این مؤسسات کارخانۀ «دکتر عبیدی» است که قدمت بالایی دارد.
دوران طلایی دوم مربوط می‌شود به ورود دانش فنی صنعت داروسازی دنیا به ایران که از سال ۱۳۳۵ آغاز شد. در این دوران متخصصان اروپایی و آمریکایی با داروسازان و شیمی‌دان‌های ایرانی همکاری می‌کردند و دانش‌آموختگان ایرانی در کشورهای پیشرفته دوره می‌دیدند. این دوران را باید دوران طلایی از نظر ورود تکنولوژی صنعت داروسازی به کشور دانست.
دورۀ سوم که با تحولات ریشه‌داری در زمینۀ صنعت داروسازی همراه بود، مربوط می‌شود به بعد از پیروزی انقلاب اسلامی. در این مقطع فرمولاسیون توسعه پیدا کرده و ما در این زمینه به خودکفایی رسیدم. در این دوران همچنین ما به مرحلۀ تولید مواد اولیۀ مؤثره و غیرمؤثره رسیده و در زمینۀ بسته‌بندی به پیشرفت‌های بسیار خوبی رسیدیم. در این مرحله داروهای سنتی و طبیعی (با ریشه گیاهی) تولید شدند و در زمینۀ بیوتکنولوژی آن‌قدر پیشرفت حاصل شد که شرکت‌های خصوصی پا به میدان گذاشتند. بخش عمدۀ صادرات ما نیز در حال حاضر مربوط می‌شود به محصولات بیوتکنولوژیک.
به‌نظرتان چهره‌های شاخص داروسازی کشور چه کسانی هستند؟
واقعا سؤال سختی است؛ چراکه نمی‌توان به نام‌بردن یکی دو چهره بسنده کرد. داروسازی ما قدمت بالایی دارد. بعد از انقلاب اسلامی با مدیران بسیار خوبی در زمینه صنعت داروسازی همکاری داشته‌ام که همگی از چهره‌های شاخص داروسازی هستند. اگر این عزیزان نبودند، هرگز صنعت داروسازی ما به توسعه نمی‌رسید. اتفاقا بخشی در کتاب تاریخچۀ صنعت داروسازی ایران وجود دارد که در مورد چهره‌های شاخص داروسازی در آن نوشته شده است.
توصیه‌تان به دانشجویان رشتۀ داروسازی چیست؟
دوست دارم به همۀ این عزیزان بگویم قدمت و عظمت رشتۀ داروسازی در کشور ما بسیار زیاد است. دانشجویان می‌توانند در زمینه‌های مختلف داروسازی خدمت کنند؛ اما اگر به سمت صنعت داروسازی آمدند، یادشان باشد درست است تئوری‌های خوبی در دانشگاه آموخته‌اند، اما صنعت داروسازی وادی کسب تجربه و سخت‌کوشی است. صنعت دارو فقط به فرمولاسیون، تولید، فروش و… مربوط نمی‌شود و ابعاد دیگری نیز دارد. صنعت داروسازی وابسته با کارخانه است و هر کارخانه نیازمند طراحی علمی و دقیق است. این کارخانه‌ها هستند که می‌توانند به‌عنوان بازویی برای پیشرفت صنعت داروسازی عمل کنند. درون کارخانه‌ها باید به سیستم‌های کارا مجهز شود و دانشجویان باید برای بهره‌وری بیشتر به راه‌های عملی روی بیاورند. دانشجویان باید بدانند صنعت داروسازی وسیع و بی‌انتهاست و می‌توانند در این صحنه خدمات بسیاری داشته باشند.
روز ۵ شهریور به نام داروساز نام‌گذاری شده است. نظرتان دربارۀ این روز چیست و فکر می‌کنید آیا روزی که توجه صنایع، مراکز علمی و رسانه‌ها را به‌سمت داروسازان و داروسازی جلب می‌کند تا چه حد می‌تواند بر صنعت داروسازی تأثیر مثبت داشته باشد؟
این روز یعنی روز داروساز با نام دانشمند ایرانی، زکریای رازی گره خورده است. رازی حدود هزار و صد سال قبل بر علوم مختلفی از جمله داروسازی، پزشکی، شیمی و حتی در بیوتکنووژی اشراف داشت و تولید الکل و اسید سولفوریک به او منسوب است. پس نفس و ذات نام‌گذاری این روز به نام داروساز بسیار عالی است. خدمات این دانشمند بیانگر عظمت و پشتوانۀ داروسازی در کشورمان است. رازی معتقد بود پزشکان در وهلۀ نخست نباید به بیمار دارو دهند و ابتدا با اصلاح شیوۀ تغذیه و رعایت بهداشت به مبارزه با بیماری بپردازند و اگر نیاز به دارو بود نیز تنها یک قلم دارو برای بیمار تجویز شود. حالا و پس از گذشت این‌همه سال ثابت شده است که حرف ایشان درست بوده است.
قطعاً روز داروساز که به گفتۀ شما می‌تواند توجه رسانه‌ها و محافل علمی و مؤسسات و دانشگاه‌ها را به‌سمت صنعت داروسازی جلب کند، این توان را نیز دارد که به پیشرفت این حرفه کمک کرده و شرایط را برای حمایت هرچه بیشتر مدیران به‌سمت این صنعت مهیا کند.
منبع: ماهنامه غذا و دارو
