دکتر محمدرضا کاظمعلی، دبیر انجمن تولیدکنندگان و صادركنندگان محصولات بيوتكنولوژی پزشكی ايران، وضعیت صنعت دارویی کشور در حال حاضر را با دوره پیش از انقلاب غیرقابل مقایسه دانست و توضیح داد: اگر بخواهیم به طور خاص در حوزه محصولات بیوتکنولوژی مقایسه‌ای داشته باشیم، شرایط فعلی قابل قیاس با قبل از انقلاب نیست. آن زمان چیزی به عنوان صنعت بیوتکنولوژی در کشور نداشتیم. اوایل دهه هفتاد آغاز فعالیت صنعت بیوتکنولوژی دارویی در ایران بود و در کنار آن کم‌کم شرکتهای کوچک و بزرگ برای تکمیل زنجیره تأمین این محصولات تشکیل شدند و فعالیت خود را غاز کردند. به نظرم کسانی مانند دکتر آذرنوش و همکاران ایشان در انستیتو پاستور ایران در آغازین دهه هفتاد قدم‌های بزرگ و تاثیرگذاری در حوزه بیوتک کشور برداشتند که هم اکنون اثرات آن را در کل اکوسیستم زیست فناوری کشور شاهدیم.
او درباره پیشرفت این شرکت‌ها و صنعت بایوتک ایران در یک سال گذشته و در شرایط تحریمی گفت: در یک سال اخیر شرکتهای استارت‌آپ متعددی در حوزه محصولات بیوتک پا به عرصه گذاشته‌اند که نه تنها در حوزه تولید داروهای بایوتک مشغول شده‌اند، بلکه در تولید کیت‌های تشخیصی و تجهیزات ازمایشگاهی و صنعتی مرتبط با حوزه داروسازی نیز فعالیت می‌کنند.
دکتر کاظمعلی به ظرفیت بالای بین فارغ‌التحصیلان رشته‌های بیولوژیک اشاره کرد که پتانسیل خوبی برای تأمین نیازهای داخلی کشور ایجاد کرده است و با توجه به تحریم‌ها ، باید دولت این فرصت‌ها را غنیمت بشمارد و با برنامه‌ریزی منسجم و هدفمند در راستای نیل به اهدافی که در سندهای بالادستی است، از این شرکت‌ها حمایت جدی نماید. او در ادامه تأکید کرد: زمانی که بحث از حمایت می‌شود فقط حمایت مالی مد نظر نیست، بلکه فراهم آوردن فضای کسب و کار و از بین بردن موانع تولید برای فعالیت شرکتهای نوپا و دانش‌بنیان نیز بخشی از این حمایت‌هاست تا تولیدکنندگان بتوانند توانایی‌های خود را در فن‌آوری و نوآوری‌های جدید و همچنین در حوزه زیست‌فناوری عملیاتی سازند.
دبیر انجمن تولیدکنندگان و صادركنندگان محصولات بيوتكنولوژی پزشكی ايران، برای توضیح اهمیت و تأثیر شرکتهای دانش‌بنیان در این صنعت گفت: در داروهای بیوتک عمق ساخت را «تولید از سلول به ماده مؤثره تعریف می‌کنند که رده سلولی مورد نظر می‌تواند تولید داخل باشد مثل شتاب‌دهنده‌ها و شرکتهای دانش‌بنیان که تولیدکننده‌ی این سلول‌ها هستند یا از خارج وارد شوند. تولید از سلول به ماده اولیه در این بخش ۸۰تا ۸۵ درصد ارزش افزوده همراه دارد.
او در ادامه افزود: هم اکنون تعدادی از شرکتهای دانش بنیان ما با تمرکز بر تولید سلول‌های بنیادی با میزان بالا، مانع خروج ارز از کشور شده و بدین طریق چرخه تأمین در حوزه تولید داروهای بیوتک را تکمیل کرده‌اند. همین مورد مثال خوبی از موفقیت شرکتهای دانش‌بنیان در ایجاد ارزش افزوده و کاهش وابستگی به شرکتهای خارجی را نشان می‌دهد.
دکتر محمدرضا کاظمعلی اثرات تحریم‌ها بر عرصه‌های مختلف تولیدی و خصوصاً حوزه‌های دارویی را تقریباً مشابه دانست و گفت اگر بخواهم به‌طور خلاصه، چند عنوان اشاره کنم، می‌توانم مواردی مانند مشکلات بانکی و نقل و انتقال مالی، کمبود ارز، نبودن سرمایه‌گذاری‌های مشترک خارجی و داخلی، ضعف در برقراری ارتباطات بین‌المللی و حتی تعاملات و همکاری‌های منطقه‌ای را نام ببرم که هرکدام به تنهایی عواقب و عوارض زیادی برای اقتصاد و تولید کشور دارد.
او با توجه به موارد ذکرشده چالش‌های موجود در صنعت بیوتکنولوژی برای صادرات را توضیح داد: به دلیل کاهش نرخ برابری ریال در مقابل ارزهای دیگر، با کاهش قیمت صادراتی داروها به دلیل مبنا قرار گرفتن قیمت سازمان قانون‌گذار داخلی (سازمان غذا و دارو) در قیمت دهی مواجه شده‌ایم. این مسئله منجر به کاهش ارزآوری شرکت‌ها، عدم بازگشت سرمایه و معیوب شدن چرخه مالی می‌شود. به همین دلیل اصلاح قیمت‌ها باید هر چه سریع‌تر در اولویت برنامه‌های وزارت بهداشت قرار گیرد.
دکتر کاظمعلی در ادامه افزود: به طور حتم استفاده از ظرفیت‌های وزارت امور خارجه در کمک به شرکتهای صادرکننده برای بازاریابی در مناطق مختلف دنیا می‌تواند مثال بارز همکاری دولت در این زمینه محسوب شود. البته کم تجربگی شرکتهای داروسازی ما در عرصه بین‌المللی، تحریم‌ها، هزینه‌های بالای مطالعات بالینی در خارج از کشور و… نیز در ناچیز بودن سهم صادراتی ما در منطقه و دنیا نقش دارند.
به گفته دبیر انجمن تولیدکنندگان و صادركنندگان محصولات بيوتكنولوژی پزشكی ايران، علی‌رغم همه مشکلات و محدودیت‌های موجود، تولیدکنندگان محصولات بیوتکنولوژی پیشرفت‌هایی در این حوزه داشته‌اند، مانند: تولید بیش از ۲۰ مولکول دارویی بیوتکنولوژی که باعث صرفه‌جویی ارزی بیش از ۱ میلیارد دلار در سال شده است. حدود ۱۵ داروی جدید نیز در فازهای تحقیق و توسعه شرکتهای دارویی قرار دارند. همچنین با همکاری معاونت علمی و فناوری کشور هم اکنون ۳۰ شرکت دانش‌بنیان در نخستین شتاب‌دهنده بیوتکنولوژی کشور در حال تحقیق و توسعه روی داروهای جدید هستند.
دکتر کاظمعلی دست‌آوردهای دیگر این صنعت را برشمرد و اضافه کرد: اشتغال‌زایی برای نزدیک ۵۰۰۰ نفر نیروی متخصص عنوان کرد که به‌صورت مستقیم در این صنعت فعالیت می‌کنند. نزدیک به ۵۰ درصد صادرات دارویی کشور در حوزه داروهای بیوتک است و همچنین شرکتهای ما در حال ثبت و صادرات دارو در بیش از ۳۰ کشور دنیا هستند که جهش بزرگی در صنعت داروسازی کشور به حساب می‌آید.
او چالش‌های پیش روی صنعت بیوتکنولوژی برای تأمین و تولید داروی مورد نیاز کشور را برشمرد: با شرایط جاری کشور، صادرات محصولات بیوتکنولوژی از ۵۰ میلیارد دلار در سال به کمتر از ۳۵ میلیارد دلار رسیده است. هم اکنون شرکتهای بیوتک برای تأمین تجهیزات موردنیاز خطوط تولید جدید و ارتقاء GMP به ارز ۴۲۰۰ تومانی نیاز دارند و در صورتی که ارز لازم برای این پروژه‌ها تأمین نشود امتیاز اقتصادی بودن خود را ازدست خواهند داد.
او وجود قوانین و شرایط متعدد در این حوزه را مانع اجرایی شدن خود قوانین دانست و گفت: جدا از اجرا نشدن بعضی از قوانین حمایتی، ما در این برهه بیشتر از هر زمان دیگری به ثبات در قوانین نیاز داریم. هر روز با قوانین جدید گمرکی و ارزی مواجه هستیم که همین امر برنامه‌ریزی برای تولید را با سختی همراه کرده است و می‌تواند روی کیفیت داروهای تولیدی نیز تاثیر گذار باشد.
دبیر انجمن تولیدکنندگان و صادركنندگان محصولات بيوتكنولوژی پزشكی ايران، وارد نشدن داروهای جدید در حوزه بیوتکنولوژی به لیست دارویی کشور را مشکلی عنوان کرد که باعث توقف تحقیق و توسعه این داروها در زمان حال شده و نتیجه این است که کشور در سال‌های آتی مجبور به واردات آن‌ها با هزینه بالاتری خواهد بود. او در ادامه افزود: هم اکنون نزدیک به ۱۰ محصول شرکتهای مختلف در انتظار ورود به فهرست هستند که متاسفانه با سیاست‌های اخیر وزارت بهداشت نه تنها باعث ایجاد هزینه‌های مالی و زمانی برای شرکتهای استارت‌اپ و دانش‌بنیان بوده بلکه باعث سرخوردگی متخصصین این حوزه نیز شده است. نکته دیگر که اهمیت زیادی دارد، بحث قیمت‌گذاری داروهای بیوتک است که در ۲ سال گذشته میانگین افزایش قیمت آن‌ها در حدود ۲ درصد بوده است در حالی‌که هزینه‌ها در سال ۹۷ نسبت به سال ۹۶ به طور میانگین حدود ۱۲۸ درصد افزایش پیدا کرده است و اگر این رویه ادامه پیدا کند، مشخص نیست این صنعت چه آینده‌ای داشته باشد.
اولویت ما باید خلق دانش بر اساس علم دانشگاهی باشد ولی نگاه مبتنی بر خلق ثروت در دانشگاه غلط است. افزایش تعداد مقالات باید در خدمت اقتصاد کشور باشد و اگر کارهای تحقیقاتی ما منجر به پتنت و مالکیت فکری نشود، هیچ فایده‌ای ندارد.
دکتر کاظمعلی ضمن اشاره به این نکته اضافه کرد: خلق ثروت از طریق دانش صورت می‌پذیرد و برای خلق دانش، تحقیق و توسعه نیاز داریم. هم‌اکنون انکوباتورها و شتاب‌دهنده‌های زیستی در کشور در حوزه توانمندسازی شرکتهای استارت‌اپ در حال فعالیت هستند که هم امر تسهیل‌گری را برای شرکتهای استارت‌اپ در ابعاد مختلف به عهده دارند و هم این‌که خود به توسعه محصولات جدید می‌پردازند.
او در ادامه گفت امسال از یکی از این شتاب‌دهنده‌ها تقدیر می‌شود و معیار انتخاب برای حضور در همایش توانمندی‌ها توضیح داد: به شرکت‌هایی توجه داشتیم که پروژه‌های فناورانه در حوزه محصولات بیوتکنولوژی داشته و نیاز اساسی کشور را در حوزه تأمین داروهای حیاتی و خاص بر طرف کرده‌اند. در این دوره بیشتر تمرکز روی معرفی شرکتهای تازه‌وارد و دانش‌بنیان بوده است و از ۶ شرکت فعال در حوزه تولید محصولات بیوتکنولوژی تقدیر خواهد شد.
دبیر انجمن تولیدکنندگان و صادركنندگان محصولات بيوتكنولوژی پزشكی ايران، در پایان گفت: اکثر این شرکت‌ها، دانش‌بنیان هستند و با کمک معاونت علمی و فناوری و حمایت بخش خصوصی توانسته‌اند محصولات دارویی پیشرفته را تولید کنند که به‌طور حتم برای معرفی به رسانه‌ها و حرکت به سمت برندینگ شدن برای توسعه به حمایت نیاز دارند.
