مقاله دکتر عباس کبریایی زاده استاد دانشگاه علوم پزشکی تهران- ایران پس از پیروزی انقلاب همیشه در معرض تحریم و تهدید آمریکا بوده است . در جنگ عراق و ایران آمریکا نه تنها با روش تحریم به ایران اسیب زد، بلکه به طور آشکار و علنی از صدام حمایت کرد. آمریکا چشم خود را بر روی کاربرد سلاحهای شیمیایی و بیولوژیک توسط صدام بر علیه سربازان ایرانی و مردم شهرها (به خصوص سردشت و حلبچه عراق) بست، علاوه بر اینها آمریکا مانع دسترسی ایران به آنتی دوتهای درمان مصدومان شیمیایی شد . خود من یکی از آسیب دیدگان با این عوامل شیمیایی بودم و در اورژانس های مناطق جنگی شاهد صدها مصدوم شیمیایی بودم که در دسترسی به امکانات درمانی به خصوص آنتی دوتها در مضیقه بودند. کنوانسیون های بین المللی و قوانین مرتبط با منشور ملل متحد نیز در آن زمان کمکی به ایرانی ها نکرد. آمریکائیها بهانه های سیاسی مخصوص به خود را برای توجیه حمایت از صدام داشتند. به همین دلیل من نمی خواهم با زبان قانون و منشور ملل متحد حرفهایم را بزنم من میخوام با زبان حقوق انسانها صحبت کنم و بنویسم. زیرا من شاهد پایمال شدن حقوق انسان ها در جنگ نابرابر سیاسی بین ایران و آمریکا بوده ام. در این مناقشه سیاسی، مردم شامل کودکان، جوانان، زنان و سالمندان آسیب های زیادی دیده اند. آنچه مسلم است ریشه مشکلات ایران و آمریکا سیاسی است، بنابراین به طور فیزیکی جنگ با سلاح و روشهای مرسوم آن (به جز موارد کمی ) بین ایران و آمریکا رخ نداده است و آشکار است که ریشه این تقابل ها سیاسی است . انتظار میرود در تقابل های سیاسی طوری اقدام شود که مردم به خصوص گروه های آسیب پذیر جامعه آسیب نبینند. گروه هایی نظیر کودکان، سالمندان، زنان، فقرا و … تحریمهای اقتصادی اگر چه در ظاهر ممکن است طوری برنامه ریزی شود که آسیب های آن متوجه دسترسی مردم به غذا و دارو نگردد، اما در عمل اینگونه نیست . اگر روابط اقتصادی، سیاسی، اجتماعی و جغرافیایی حاکم بر دنیای امروز را مورد ملاحظه قرار دهیم متوجه خواهیم شد که اینها در هم تنیده (Integrated) و متاثر از همدیگر کنش و واکنش دارند. روابط اقتصادی در حوزه های بانکی، تجارت بین الملل، گمرک و …. را نمیتوان از سایر روابط جدا دانست . بنابراین وقتی تحریم اقتصادی رخ می دهد در دنیای یکپارچه و در هم تنیده امروز که نام دهکده جهانی بر آن نهاده شده است همه روابط و پارامترها آسیب خواهند دید.
ایران به اقتضای شرایط و سیاست هایی که پس از پیروزی انقلاب داشته است سرمایه گذاریهای خوبی را برای دسترسی آحاد جامعه به داروها انجام داده است.
ایران یکی از پیشروترین کشورهای دنیا در تولید داروهای ژنریک بوده ونزدیک به چهل سال تجربه خوبی در تولید داروهای ژنریک و دسترسی مردم به داروهای ارزان داشته است. همچنین ایران آن بخش از داروهایی که در کشورش تولید نمی شود را از شرکت های معتبر وارد کرده و در اختیار مردم قرار داده است. در حال حاضر نزدیک به ۹۷ درصد نیاز دارویی جامعه ایران از طریق یکصد شرکت تولید کننده دارو در ایران تامین و تنها ۳ درصد واردات می شود. شرکت هایی که تولید و واردات دارو را انجام می دهند شرکت های خصوصی و متعلق به مردم در قالب شرکت های سهامی خاص و یا عام هستند. مردم از طریق بازار بورس و همچنین سرمایه گذاریهای خصوصی در این صنعت سرمایه گذاری سنگینی کرده اند، صنعتی که به نظر میرسد نباید در مناقشات سیاسی و حتی جنگ آسیب ببینند. به عنوان فردی که در سندیکای صنایع داروسازی ایران مسئولیت دارم و به عنوان شخصی که در صنعت حضور فعال دارم معتقدم از تمام جهات، دسترسی مردم به دارو در اثر تحریم های اقتصادی آمریکا علیه ایران مختل خواهد شد .
مهمترین تاثیرهای تحریم های اقتصادی آمریکا بر دسترسی مردم به داروها را میتوان در موارد زیر بیان کرد :
الف : اثراتی که تحریم ها بر اقتصاد کشور و حوزه سلامت خواهد گذاشت :
- تولید، اشتغال و درآمد ملی کم خواهد شد.
- بیکاری بیشتر شده، درامد سرانه کاهش می یابد و توان هزینه کردن مردم برای سلامت خود کمتر میشود.
- کاهش درآمد دولت بر تامین منابع سلامت تاثیر منفی خواهد داشت، در حال حاضر حدود ۷ درصد درامد ملی در ایران برای حوزه سلامت هزینه میشود. با توجه به اینکه بیش از ۹۵ درصد مردم ایران از بیمه دولتی استفاده می کنند کاهش درآمد دولت باعث آسیب جدی به سلامت مردم خواهد شد.
- تقریبا تمام داروهای موجود در فهرست داروهای ایران تحت پوشش بیمه عمومی هستند و کاهش درآمد دولت دسترسی مردم به داروها را به شدت کم و پرداخت از جیب مردم به خصوص فقرا بیشترخواهد شد .
- زنجیره تامین مواد را برای شرکت های تولیدی و وارداتی کند و طولانی خواهد کرد.
- به دلیل بروز تحریها نیاز مردم به دارو و خدمات پزشکی بیشتر خواهد شد (افزایش بروز بیماریها، افزایش مصرف ناشی از تقاضای القایی و… ).
- کیفیت داروها و خدمات سلامت کاهش خواهد یافت ودر نتیجه بیماریها مزمن تر و سلامت مردم آسیب بیشتری خواهد دید.
- آسیب پذیری فقرا که در شرایط عادی نیز آسیب پذیرترند بیشتر خواهد شد. همچنین گروههای در معرض خطر مانند کودکان ، سالمندان ، زنان و …
- دسترسی به واکسنهای ضروری کاهش نگران کننده ای خواهد داشت.
ب : تاثیرات بر تولید دارو در ایران:
- در ایران یکصد شرکت داروسازی در زمینه تولید داروهای آماده مصرف،و بیش از ۵۰ شرکت نیز در حوزه تولید مواد اولیه و بسته بندی دارو فعالیت می کنند .
- این شرکت ها بیش از ۱۰ هزار ماده مختلف را در فرآیندهای تولید خود به کار می گیرند. این مواد از کشورهای گوناگون ( بیش از بیست کشور دنیا ) وارد میشود و دهها شرکت در این کشورها تامین کننده ان میباشند. به یقین تحریمهای اقتصادی و بانکی امریکا بسیاری از این شرکتها را برای ادامه کار با شرکتهای ایرانی منصرف خواهد نمود زیرا امریکا بازار بزرگتر و جذابتری برای انها خواهد بود و ریسک اسیب در بازار امریکا را به خاطر کار با ایران نخواهند پذیرفت.
- نیروهای شاغل در این صنایع به طور مستقیم حدود ۲۵ هزار نفر و به طور غیر مستقیم در شرکت های توزیعی ، داروخانه ها ، شرکت های پشتیبان بالغ بر یکصد هزار نفر می باشند.
- نزدیک به ۲۰ درصد نیروی شاغل در صنعت داروسازی نیروهای تحصیل کرده با مدارک تخصصی هستند.
- وقتی تحریم اقتصادی آمریکا روابط بانکی را مختل می کند زنجیره تامین کالا توسط این شرکت ها نیز مختل می گردد. برای تولید یک دارو گاهی لازم است بیش از ۱۵ ماده از شرکت های مختلف واقع در کشورهای گوناگون تهیه شود، تحریم بانکی و روابط بانکی سخت و پیچیده باعث می گردد شرکت های دارویی نتوانند مواد مورد نیاز خود را به موقع و همزمان تهیه کنند. وقتی برای تولید یک دارو ده ماده اولیه و جانبی مختلف مورد نیاز است، تهیه نشدن تنها یک جزء باعث خواهد شد تولید آن دارو متوقف گردد.
- یادآور می شود ۹۷ درصد نیاز دارویی ایران توسط شرکت های تولیدی داخل ایران تامین می شود، شرکت ها وقتی نتوانند تمام اجزاء دارو را به موقع و همزمان تهیه کنند زنجیره تولید و فروش آنها مختل خواهد شد. حاصل این شرایط متوقف شدن تولید دارو، بیکاری کارگران، گران شدن داروها ناشی از افزایش هزینه های تولید و … و در نهایت کمبود داروهای تولید داخل خواهد بود.
- در صورتیکه زنجیره تولید دارو در ایران مختل شود که با تحریمهای اقتصادی و بانکی آمریکا این اتفاق در حال رخ دادن است دسترسی مردم به داروهای تولید داخل که به طور میانگین ۵۰۰ درصد ارزانتر از ژنریک های وارداتی هستند مختل خواهد شد .
- تحریم ها باعث خواهد شد که درآمد عمومی جامعه کاهش یابد و مردم توان خرید داروهای گران تر را نداشته باشند. بنابراین حتی اگر دارویی به صورت ساخته شده هم وارد شود مردم توان خرید آن را نخواهند داشت.
- زمینه برای حضور داروهای تقلبی و با کیفیت پایین فراهم خواهد شد و مردم آسیب می بینند .مرزهای ایران با پاکستان، دوبی، ترکیه و … مهمترین راه های وارد کردن داروهای تقلبی خواهد شد. همین اتفاق می تواند زنجیره تامین مواد اولیه و جانبی شرکت های تولیدی رخ دهد و مواد تقلبی در زنجیره تولید آنها وارد گردد، که حاصل آن وارد شدن داروهای باکیفیت پایین و بلکه داروهای بی کیفیت و مضر برای سلامت به چرخه توزیع خواهد بود.
ج: مختل شدن زنجیره تامین داروهای وارداتی :
- در حال حاضر اگر چه تنها ۳ درصد داروهای ایران (بر اساس مقدار کمی ) وارداتی هستند ولی نزدیک به ۳۵ درصد ارزش بازار ایران مربوط به داروهای وارداتی است. به همین دلیل داروهایی که وارد می شوند داروهای تخصصی و گران قیمت هستند.
- داروهای وارداتی اغلب از اروپا و آمریکا وارد می شوند.
- به دلیل گران بودن و همچنین موقعیت جغرافیایی ایران امکان اینکه اشکال تقلبی این داروها در شرایط تحریم از طریق کشورهای همجوار وارد ایران شود افزایش خواهد یافت .
- تحریم ها باعث خواهد شد تا زنجیره تامین داروهای وارداتی کند شود و امکان بروز کمبودهای مقطعی افزایش یابد. در کمبودهای مقطعی داروهای تقلبی بیشتر و آسیب به بیماران بیشتر خواهد شد.
- اصولا داروهای وارداتی که تخصصی هستند برای بیماران خاصی که آسیب پذیرترند مصرف می شوند. در شرایط تحریم این بیماران بیشتر در معرض خطر قرار گرفته و دوره بیماری آنها طولانی تر می شود.
- هزینه بیماران وابسته به این داروها به دلایل: گران تر شدن داروها، طولانی تر شدن دوره درمان ، کاهش احتمالی حمایتهای دولت به دلیل کاهش منابع و … کمتر خواهد شد.
نتیجه گیری :
تحریم های اقتصادی و بانکی امریکا علیه ایران دسترسی مردم به خصوص کودکان ، فقرا، سالمندان، زنان، بیماران مبتلا به بیماری های مزمن را به داروهای مورد نیاز شان مختل خواهد کرد.
داروها گران تر، نامطمئن از نظر کیفیت خواهند شد و زنجیره تامین داروها گسسته و استمرار تامین داروها مختل می گردد. نتیجه آن ناقص شدن دوره درمان بیماریها، مزمن شدن بیماریها و … می گردد. از طرف دیگر با تعطیلی خطوط تولید شرکت های دارویی ایران و عدم امکان تولید به موقع داروها نیاز ایران به واردات دارو افزایش خواهد یافت، از طرف دیگر دولت منابع کافی واردات دارو ها با قیمت های بالاتر و حمایت از مردم را نخواهد داشت.
اینها همه هشداری انسان دوستانه است که پیش از آنکه تحریم های اقتصادی – بانکی آمریکا فجایعی نظیر مرگ ۵۰۰ هزار کودک عراقی یا مرگ دهها مادر کوبایی را رقم بزنند انسانهای مسئولیت پذیر در امریکا و دیگر کشورها مانع بروز این فاجعه شوند.
